Kunst | Website van A-F Haelemeersch

Niki de Saint Phalle werd in Frankrijk geboren, maar groeide op in New York.

Amper twintig jaar oud trouwt ze en krijgt een dochter, Laura. Met haar gezin gaat ze naar Parijs en begint aan een theateropleiding. De wereld van de kunst passioneert haar enorm. Bij diverse trips naar Spanje raakt ze in de ban van het architecturaal en artisanaal oeuvre van Antoni Gaudi.
In Frankrijk brengt ze vaak een bezoek aan het Palais Idéal, levenswerk van de postbode Fernand Cheval, gemaakt uit grillige stenen die hij op zijn weg vond tijdens zijn brievenronde.
In Los Angeles ontdekt ze dan weer de Watts Towers van de Italiaan Simon Rodia, een ijle constructie van ijzer en scherven in een sloppenwijk. Na voltooiing van zijn bizar kunstwerk verliet de Rodia deze plek en verdween in de anonimiteit. In Italië glipt ze kapellen, kerken en kathedralen binnen en ze kan nauwelijks geloven dat deze gigantisch prachtige met fresco’s verfraaide bouwwerken het resultaat zijn van een collectieve wil : het geloof in God.

Na een zware inzinking belandt Niki de Saint Phalle in een ziekenhuis te Nice en gaat schilderen.
Zo ontdekt ze heel toevallig de voor haar helende werking van de schilderkunst en stopt haar theateropleiding. Beeldende kunst wordt haar grote passie. Niki de Saint Phalle begon dus ontegensprekelijk haar artistieke carrière als autodidact. Het woord ‘leren’ vind je niet in haar woordenschat, evenmin als ‘regelgeving’, ‘concept’of ‘compositie’. Tevoren uitdenken hoe iets moet ‘groeien’ en dat technisch voorbereiden, is totaal niet haar ding. Kunst en creativiteit komt spontaan.

Als ze Europa doorkruist geniet ze van alles wat er aan kleurigs en estethisch te koesteren valt, zo is dan ook het werk dat ze teruggeeft: een allegaartje van indrukken en positieve prikkels die ze her en der ervaart en neerlegt in los uit tubes en potten gedruppelde of uitgestreken verf en ruw gemodelleerd gips. Ze gebruikt daarbij naar hartelust lapjes, scherven, koffiebonen, plastic speelgoed en oud ijzer. In het begin zijn het nog sprookjes vol kindergeluk, droomkastelen en prettige beesten. Al snel komt de de figuratie op de achtergrond. Ze schijnt niets anders meer te willen dan verzamelen, stapelen en plakken. Ze vult de volgepakte houten ondergronden dan aan met een idee, dat ze via de titel of met enkele woorden op het werk communiceert. Niki wordt meegezogen in de wereld van de vrienden, die ze intussen om zich heen heeft verzameld. Bijna allen kunstenaars, die zich willen losmaken van de bekende uitbeeldingstechnieken en de weg inslaan van het grote idee. Duchamp, die het ‘kunstmoment’ verlegde van de materie naar de gedachte, is hun voorbeeld en de imposante Pierre Restany hun goeroe. Ze willen de kale kunst die zich op esthetische hoogten boven de mensheid heeft verheven terugslepen naar het leven en de realiteit.

Daniel Spoerri lijmt de overblijfselen van ontbijten en diners op panelen, inclusief de asbakken en het serviesgoed. Robert Rauschenberg verzint nog wat geschilderde partijen bij zijn “objets trouvés”, Tinguely ontwerpt subtiele machines, nu eens speels en dan weer droefgeestig van aanblik en Pollock raast met de verf over het doek tot al zijn energie gestold aan zijn voeten ligt. Niki de Saint Phalle maakt ‘onvoltooiden’, of noemt een werk ‘parmezaan rasp’ of ‘lippenstift, als er ergens tussen de duizend dingen ook zo’n voorwerp op is vastgeplakt. Haar eerste wapenfeit vormen de ‘Tirs’. Planken vol met gips gemoduleerd en gefixeerd recuperatiemateriaal en zakjes verf, die ze ‘ritueel’ laat aanschieten tijdens ‘fluxus’ bijeenkomsten met haar kunstenaarsvrienden.

Het kunstwerk dat vorm gaf aan die rebelse serie was een een overhemd met een dartbord erboven met de titel ‘Portrait of my Lover’. Van zo’n schietstand waarop je pijltjes kunt werpen, is het maar een stapje naar de assemblages waarop je een jachgeweer mag leegschieten, onder het patronaat van de kunstenares en in naam van de kunst.

Dan ontstaan wonden in die ‘huid’, de ‘skin’ van het schilderij. Wonden die bloedsporen over het werk nalaten. Het gips gaat leven. Er komt steeds meer kleur in. Niki had dit nodig, zo stelde ze, om haar agressie te beteugelen. Ze geeft toe haar vader, haar broer, alle mannen, haar school, haar familie, en ook zichzelf in deze acties symbolisch te hebben vermoord.
Kunst maken heelt. Het leidt agressie in banen. Dat wist ze al vanaf het begin.

Niki ‘Tirs’ – fragment uit Daily Telegraph

In die ‘Tirs’ of ‘Shooting Colors’ kan je in alle rust gissen wat de kunstenares in deze cyclus wou uitdrukken, wat geestesverruimend en fantasierijk blijft voor een attente kunstliefhebber. Kunst is subjectief en dat is nu juist het interessantste gegeven wat, los van de geldelijke waarde, de wereld van kunst en creativiteit te bieden heeft. Elkeen interpreteert het naar zijn eigen inventiviteit of perceptie.

Niki de Saint Phalle nestelt zich in de kring van ‘Nieuwe Realisten’, een groep kunstenaars, die, op een heel basale manier, conceptueel werken. ‘Hoe kan leven kunst maken?’ schijnen ze zich af te vragen. Niki blijft assemblages van zakjes verf en voorwerpen met gips bedekken en aanschieten. Er duikt wel eens een verwijzing op naar de politiek, naar de kerk als instituut of naar de filmwereld. Ze maakt een serie bruiden, die wit en verlaten onder kleurige bomen liggen en ze houdt ‘shooting sessions’ op altaren vol attributen uit de religieuze cultuur.

Als een van haar vriendinnen zwanger blijkt, ziet Niki ‘het licht van de schepping’.

De Nana’s ‘worden geboren’ : vrouwen met volumineuze ronde vormen, symbool voor het vrouw zijn en de moederschap. Wereldberoemd werd de Nana die in 1965 in Stockholm werd geïnstalleerd. Een sculptuur van enorme afmetingen, waarin onder meer een melkbar was opgenomen. Ook wel, op ludieke wijze, ‘la plus grande pute du monde’ genoemd, omdat deze dame dagelijks duizenden bezoekers ‘ontving’ via de holte tussen haar dijen.

Het motief van de Nana zal haar werk voor altijd blijven bepalen. Het figuurtje danst door haar getekende brieven, haar ontelbare zeefdrukken en lithographieën en geeft vorm aan series beelden en installaties in de openbare ruimte, die ze in de jaren zeventig en tachtig maakt. “Ik hou van rond. Van curven en golven. De wereld is rond. De wereld is een borst”, pent ze in haar talrijke geschriften.

‘Les 3 Grâces’ – detail

De Nana is uiteraard ook het centrale thema in haar levenswerk, de Tarottuinen in het Italiaanse plaatsje Garavicchio. Daar geeft ze elke kaart uit de grote Arcana van de Tarot gestalte in de vorm van een follie. Daar staan haar werken uit scherven en spiegelglas te glanzen tussen het groen. Daar keert ze terug naar ‘haar’ Rodia, Cheval en Gaudi. Het is geen filosofie gestoeld op één nacht ijs, maar een weldoordachte interpretatie van het ontstaan van de wereld en zijn fauna en flora, waarmee ze haar themakeuze voor de tuin rechtvaardigt:

“ If life is a game of cards, we are born without knowing the rules. Yet we must play our hand. Throughout the ages people have liked to play with Tarotcards. Poets, philosophers, alchemists and artists have devoted themselves to discover their meaning.”

Het is duidelijk dat de Saint Phalle ‘elementen’ heeft geschapen die volgens de wetten van haar leven gestalte moesten krijgen. De weg was kronkelig. Haar werk werd hier en daar in sferen getrokken waarmee het te maken leek te hebben.
De ‘Shooting Colors’ waren nog niet het kunstconcept dat ze voor ogen had.
Ze vormen de weerslag van een noodzakelijk handelen. De Tarottuin laat niets los over de Tarot, maar laat zien dat ‘bouwen’ haar roeping was, zoals ingegeven bij de ontdekking van het werk van Rodia, Cheval, en de kathedraalornamenten.

Niki in La Jolla (2000 –
picture courtesy Nico Delaive)

Niki op het spoor komen doe je door de kunst met zijn logische, eenvoudige en consequente ruimten te verlaten. Door je te begeven in de art populaire, singulier, brut, of hoe het ook allemaal in vakjes past. Kortom, de ‘non art’, waar de drive ligt bij het individu dat een plaats zoekt op deze wereld door zich beeldend te manifesteren.

‘Fontaine Strawinsky’ – detail

Niki de Saint Phalle, geboren als Catherine Marie-Agnès Fal de Saint Phalle in het Franse Neuilly-sur-Seine op 29 oktober 1930 overleed in San Diego (VS) op 21 mei 2002.
Ze blijft ons bij als een veelzijdige kunstenares waarvan de kunst heel dicht op haar leven zat.
Waar de meeste kunstenaars nauw betrokken worden bij de inhoud en de vorm van hun œuvre was het voor Niki wel vaak beangstigend persoonlijk. De kunst was ooit haar redding en werd uiteindelijk haar dood…

(pictures: archives http://www.guypietersgallery.com)

BIO FR

Niki de Saint Phalle, née Catherine Marie-Agnès Fal de Saint Phalle à Neuilly-sur-Seine le 29 octobre 1930 et décédée à San Diego (USA) le 21 mai 2002.

Nous en gardons le souvenir d’’une artiste polyvalente dont l’art faisait partie intégrale de sa vie .Bien que Niki de Saint Phalle soit née en France, elle a passé son enfance à New York.Âgée d’à peine 19 ans, elle épouse le musicien-écrivain américain Harry Matthews et très vite naît leur fille, Laura. En 1951, Niki déménage à Paris avec Harry et Laura et se lance dans une formation théâtrale. Le monde de l’art devient pour elle une immense passion. Plusieurs voyages en Espagne lui procure une grande admiration pour la finesse de l’ œuvre artisanale et architecturale d’Antoni Gaudi.
En France elle visite souvent « le Palais Idéal », oeuvre du facteur Ferdinand Cheval, réalisée en pierres erratiques que Ferdinand ramassait lors de ses tournées.

Puis, à Los Angeles, elle découvre les « Tours de Watts » de Simon Rodia, un ensemble de huit tours édifiées de 1921 à 1954, composées de câbles d’acier et incrustées d’éclats de verre, de vaisselle et de coquillages dans un bidonville. Après l’achèvement de son oeuvre bizarre Rodia disparaît dans l’anonymat.

A son retour en Europe, Niki se passionne pour des chapelles, églises et cathédrales qu’elle découvre lors de ses séjours en Italie et en Espagne. Elle peut à peine croire que ces gigantesques constructions décorées de fresques soient le résultat d’une volonté collective : la croyance en Dieu.

Niki de Saint Phalle commença à peindre en 1952. Après une profonde dépression, elle se retrouve dans un hôpital à Nice. Là, elle découvre par hasard l’effet curatif que lui procure la peinture. Cet art devient dès lors sa grande passion et Niki de Saint Phalle entame incontestablement sa carrière artistique en autodidacte.
Les mots « apprendre », « loi », « concept » et « composition » n’appartiennent pas à son vocabulaire. Art et créativité lui viennent spontanément.

Niki de Saint Phalle intègre le cercle des « nouveaux réalistes », un groupe d’artistes, qui travaillent d’une manière très basique et conceptuelle. Ils se demandent souvent « comment la vie peut-elle être vécue par l’art? »
Presque tous ses amis-artistes veulent se détacher des techniques de reproduction connues pour prendre le chemin de la grande idée. Duchamp qui, déplace le « momen de l’art » de la matière vers la pensée, est leur exemple et l’imposant Pierre Restany, leur gourou.

Ils veulent ramener à la vie et la réalité l’art chauve qui s’élevait à des hauteurs esthétiques au dessus de l’humanité

Sa carrière artistique prend un élan en 1961. Niki met en scène des « Tirs » de spectateurs sur des poches de couleur, éclaboussant ainsi des assemblages de plâtre pour réaliser une œuvre. « Des performances qui lui permettent de créer des œuvres d’art en faisant couler la peinture à vif ».

Quand une de ses copines est enceinte, Niki voit « la lumière de la création ». Ses sculptures explorent les représentations artistiques du rôle de la femme. Elle réalise alors des poupées grandeur nature. Ces femmes prennent progressivement consistance et deviennent les « Nanas ».

« La Nana » est donc née: des femmes avec des formes rondes, encombrantes, symbole de la féminité et de la maternité. La Nana devient une icône mondiale.

En 1965, elle installe à Stockholm une sculpture de grande dimension, qui héberge entre autre un bar laitier. Une sculpture monumentale qui très vite aura le surnom ludique de « la plus grande pute du monde », parce que cette « dame » a des milliers de visiteurs par jour qui tous pénètrent par le creux entre ses cuisses…

Le motif et la forme de la Nana continuera à influencer son oeuvre. La figure danse à travers ses nombreuses lettres, ses sérigraphies et lithographies. Elle donne forme à un grand nombre de sculptures et installations en plein air qu’elle a créé dans les années septante et quatre-vingt. Dans ses nombreux écrits, elle dit : « J’aime les courbes et les ondulations. Le monde est rond. Le monde est un sein »

.A 40 ans, elle épouse l’artiste Jean Tinguely, avec lequel elle réalise la Fontaine Stravinsky devant le Centre Pompidou. Leur collaboration artistique produira aussi le Cyclop à Milly-la-Forêt, la fontaine de Château-Chinon et surtout le Jardin des Tarots à Capalbio en Italie.

On y découvre ses œuvres créées à partir d’ éclats de différents matériaux et de miroirs qui brillent dans la verdure. Elle revient ainsi à sa passion pour Rodia, Cheval et Gaudi. Ce n’est pas une philosophie basée sur la nuit, mais une interprétation réfléchie de l’origine du monde, de sa faune et de sa flore par laquelle elle justifie son choix de thèmes pour le jardin : « If life is a game of cards, we are born without knowing the rules. Yet we must play our hand. Throughout the ages people have liked to play with Tarotcards. Poets, philosophers, alchemists and artists have devoted themselves to discover their meaning.”) Il est évident que Niki de Saint Phalle a créé des éléments qui selon les lois imposées par sa vie, devait prendre forme. La route fut sinueuse, mais son oeuvre restera unique, universelle et intemporelle.

A-F Haelemeersch

Website van A-F Haelemeersch

Een blik op kunst, poëzie en Sint-Martens-Latem

Categorie archief: Kunst

d’ Ydewalle Liévin – Sculpteur

Lebeau Philippe

Pille Jacques

Francis Sam

Roggeman Fons

LINDSTRÖM Bengt

de Saint-Phalle Niki

Latemse kunstenaars : de Vijfde Generatie / Artistes de Latem : la Cinquième Génération

Verknocht aan het land in de Leiebocht